Các chỉ số đánh giá hiệu quả mua hàng (Phần 4/5)

Trong bối cảnh chuỗi cung ứng ngày càng phức tạp và toàn cầu hóa, việc đánh giá hiệu quả mua hàng đã trở thành yếu tố không thể thiếu trong chiến lược của doanh nghiệp. Bên cạnh các chỉ số liên quan đến chất lượng và thời gian giao hàng, các chỉ số phản ánh từ góc độ nhà cung cấp và góc độ rủi ro đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Chúng không chỉ giúp doanh nghiệp hiểu rõ mức độ phụ thuộc vào từng nhà cung cấp mà còn cung cấp dữ liệu định lượng để xây dựng chiến lược phòng ngừa rủi ro.

Bài viết này tập trung phân tích các chỉ số trọng yếu từ hai góc độ: nhà cung cấp và rủi ro, nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện và hệ thống cho các nhà quản trị chuỗi cung ứng hiện đại.

Xem thêm bài viết về Các chỉ số đánh giá hiệu quả mua hàng: 

• • Phần 1/5. Tổng quan Các chỉ số đánh giá hiệu quả mua hàng
  • Phần 2/5. Các chỉ số đánh giá hiệu quả mua hàng từ góc độ chi phí (Cost Perspective)
  • Phần 3/5. Các chỉ số đánh giá hiệu quả mua hàng từ góc độ chất lượng (Quality Perspective) và thời gian giao hàng (Lead Time Perspective)

Góc độ nhà cung cấp (Supplier Perspective)

Chỉ số Tỷ lệ nhà cung cấp tương đối (Relative Number of Suppliers) giúp phản ánh cấu trúc phân bố nhà cung cấp, được tính theo công thức:

Relative Number of Suppliers = Số lượng nhà cung cấp / 1 triệu USD giá trị mua hàng

Chỉ số này có thể được phân tích theo danh mục sản phẩm, khu vực địa lý hoặc trên từng đơn vị chi tiêu. Nó cho phép doanh nghiệp đánh giá mức độ tập trung hay phân tán của mạng lưới nhà cung cấp.

Liên quan đến đó, chỉ số Phân bổ chi tiêu theo nhà cung cấp (Supplier-Spend Allocation) đo lường giá trị chi tiêu trung bình trên mỗi nhà cung cấp:

Supplier-Spend Allocation = Tổng chi tiêu (theo danh mục hoặc khu vực) / Tổng số nhà cung cấp tương ứng

Chỉ số này hỗ trợ phân tích mức độ tập trung chi tiêu, từ đó xác định sự phụ thuộc vào từng đối tác.

Khả năng cung ứng của nhà cung cấp (Supplier Availability) là một chỉ số định tính theo sự kiện, đo lường tỷ lệ đơn hàng được cung ứng ngay lập tức:

Supplier Availability = Số đơn hàng được cung ứng ngay / Tổng số đơn hàng

Chỉ số này có mối liên hệ với tỷ lệ đáp ứng tồn kho (fill rate) trong quản trị tồn kho, phản ánh mức độ sẵn sàng của nhà cung cấp.

Tỷ lệ nhà cung cấp mới (Share of New Suppliers) là chỉ số đo lường hiệu quả của hoạt động tìm kiếm nhà cung cấp mới – một yếu tố quan trọng khi doanh nghiệp tìm kiếm đổi mới hoặc nguồn cung đột phá. Công thức như sau:

Share of New Suppliers = Số nhà cung cấp có thời gian hợp tác dưới 1 năm / Tổng số nhà cung cấp

Góc độ rủi ro (Risk Perspective)

Từ góc độ rủi ro, chỉ số Tỷ lệ một nhà cung cấp (Single Source Rate) phản ánh mức độ phụ thuộc vào một nhà cung cấp duy nhất, được tính theo:

Single Source Rate = Giá trị mua hàng từ một nhà cung cấp/ Tổng giá trị mua hàng × 100%

Giá trị mua hàng từ một nhà cung cấp (single source spend) là phần chi tiêu cho sản phẩm/dịch vụ có thể mua từ nhiều nguồn nhưng doanh nghiệp chỉ chọn một nhà cung cấp. Chỉ số này có thể được giảm thông qua chiến lược đa nguồn (dual/multi-sourcing).

Trong khi đó, Tỷ lệ nguồn cung duy nhất (Sole Source Rate) phản ánh trường hợp nghiêm trọng hơn – khi sản phẩm/dịch vụ chỉ có thể mua từ một nhà cung cấp duy nhất vì không có lựa chọn thay thế. Công thức:

Sole Source Rate = Giá trị mua hàng từ nguồn cung duy nhất / Tổng giá trị mua hàng × 100%

Khác với single source, chỉ số này không thể giảm bằng chiến lược đa nguồn mà chỉ có thể cải thiện thông qua thay đổi thiết kế sản phẩm hoặc chuyển từ mua sang tự sản xuất.

Chỉ số Tỷ lệ nguồn cung toàn cầu (Global Sourcing Rate) cũng có thể được dùng như một chỉ báo rủi ro chuỗi cung ứng:

Global Sourcing Rate = Giá trị mua hàng từ nguồn toàn cầu / Tổng giá trị mua hàng × 100%

Do định nghĩa “toàn cầu” có thể khác nhau giữa các doanh nghiệp – ví dụ: từ quốc gia khác, hoặc từ châu lục khác – nên việc xác lập tiêu chí rõ ràng là điều cần thiết khi sử dụng chỉ số này.

Tỷ lệ chủ động nguồn cung trước (Forward Sourcing Rate) đo lường phần giá trị mua hàng được đảm bảo bằng hợp đồng dài hạn thay vì mua theo thời điểm ngắn hạn (spot). Đây là chỉ số kết hợp rủi ro gián đoạn nguồn cung và biến động giá:

Forward Sourcing Rate = (1 − Giá trị mua theo spot / Tổng giá trị mua hàng) × 100%

Chỉ số này cho thấy mức độ doanh nghiệp chủ động bảo vệ giá trị thu mua khỏi rủi ro thị trường.

Tỷ lệ hợp đồng theo chỉ số (Index-Based Contract Rate) phản ánh mức độ ràng buộc giá cả theo các chỉ số thị trường. Công thức:

Index-Based Contract Rate = Giá trị mua hàng theo hợp đồng chỉ số / Tổng giá trị mua hàng × 100%

Chỉ số này giúp đánh giá rủi ro liên quan đến giá – có thể có lợi nếu giá giảm, hoặc bất lợi nếu giá tăng, tùy theo biến động thị trường.

Cuối cùng, Tỷ lệ thu mua bằng ngoại tệ (Foreign Currency Rate) cho biết phần mua hàng được thanh toán bằng ngoại tệ, từ đó phản ánh rủi ro tỷ giá hối đoái:

Foreign Currency Rate = Giá trị mua hàng không tính bằng VND / Tổng giá trị mua hàng × 100%

Chỉ số này đặc biệt quan trọng trong các thị trường nhập khẩu lớn hoặc có nguồn cung phụ thuộc vào nước ngoài.

KÊT LUẬN

Việc theo dõi và phân tích các chỉ số về nhà cung cấp và rủi ro không chỉ giúp doanh nghiệp nhận diện điểm yếu trong chuỗi cung ứng mà còn hỗ trợ hoạch định chiến lược mua hàng phù hợp với điều kiện thị trường. Từ tỷ lệ nhà cung cấp tương đối đến mức độ phụ thuộc vào nguồn cung duy nhất, mỗi chỉ số đều cung cấp những thông tin có giá trị về độ ổn định và khả năng thích ứng của hệ thống cung ứng. Khi được áp dụng một cách bài bản và có hệ thống, các chỉ số này sẽ trở thành công cụ đắc lực giúp doanh nghiệp tối ưu hóa hiệu quả vận hành và tăng cường năng lực chống chịu trước những biến động ngày càng phức tạp của thị trường toàn cầu.